Catalogh
La majera pert di pec metui ora tla mostra fova unii abinei adum ti ani da Sepp Mitterhofer de Maran-Obermais, n BAS-ativist dla prima ëura y sëurastant dl Südtiroler Heimatbund te chëi tëmps. La “abineda de Mitterhofer” ie l cuer dla mostra “BAS – Vitimes per la lidëza”
Leprò univel mo d’autri pec de de plu persones, suvënz nce BAS-ativisć o de si descendënc.
Per mustré su de ce mesuns scëmpli che l BAS messova se nuzé, vëniel mo metù ora doi mprësć dl Tiroler Landesmuseums Ferdinandeum de Dispruch, che vën dal “archif dl BAS”, la abineda lasceda dai BAS-ativisć da ntlëuta Herlinde y Klaudius Molling.
Una dla majera ndesfidedes fova per i urganisadëures la puecia lerch che fova a despusizion per i pec da mëter ora. I curadëures dla mostra ie dla minonga che per chësc problem an abinà na bona soluzion cun la firma DP-art de Persenon.
N’autra ndesfideda fova che pra l’urganisazion dla mostra cun l “Befreiungsausschuß Südtirol-BAS” univa i BAS-ativisć, da una pert, tres la storia “ufiziela” taliana sciche nce dal’autra pert da truep storics y autëures dl raion tudësch, metui te piz politicamënter, cie che a trueps de d’ëi ne ti scusova gor de no. Ti ani sessanta dl secul passà fova danter i BAS-ativisć te Südtirol sciche nce te Österreich y Deutschland belau duta la ideologies politiches y a chëi che fova a cë ti nteressova dantaldut che “zeche ova da suzeder”. Pra i BAS-ativisć de Südtirol se tratovela tla majera pert mé de “patrioc”, che udova n pericul per si Heimat y si cultura populera – y chësc nia a tort!
A Sepp Kerschbaumer, a cë dl BAS de Südtirol y n catolich per cunvinzion ne ti njiva nët nia dla politica radichela de man drëta. Sëuraprò fova stravardé la vita dla persones ntan la batalia per la lidëza si prinzip plu mpurtant.
La Talia cialova bele do la Segonda Gran Viera de mëter “te piz a man drëta” chisc patrioc de Südtirol y mo deplù i sustenidëures dla batalia per la lidëza sëura l Prëner ora. Sambën fovel n valguni danter i sustenidëures cun de tel ideologies, ma n ne possa propi nia dì che duc i BAS-ativisć de Österreich y Deutschland fova automaticamënter “neonazi” coche dantaldut i media talians, ma nce la politica cun i stac fulestieres dla Talia ulova dé da crëier – y ala fin dla finedes ti iel pa monce garatà bëndebò bën nchin ncueidcundì. Dantaldut se fajova inant, coche na ironia, media y politicri cun dovia n’ideologia “neofascista”.
Nsci muessen purtruep dì che la “prupaganda” taliana che ulova mustré su n BAS de “estrema man drëta” fajova si fazion, suvënz a dann dla persones tuchedes, sce penson tlo per ejëmpl a Fritz Molden, Wolfgang Pfaundler y pruf. Helmut Heuberger che fova ntlëuta cumbatënc tla resistënza contra l rejim NS.
Chësta manieres de udëi cuntreres dëssa te chësta mostra unì mustredes su sun l’ultima tofla – l parëi dla “vitimes” – ulache l vën numinà duta la persones che aldò di documënc à perdù si vita ntan i avenimënc di ani sessanta dl secul passà, zënza tenì cont cie che fova do si mort viulënta. Sëuraprò ie truep südtirolesc unii piei y malterjei. N pensier ti va tres chësta mostra nce a d’ëi y ala pëines gaujedes a si families.
Ala fin dla finedes ie
duta chësta persones
“vitimes per la lidëza”.
Mag. Sylvia y dut. Hubert Speckner
Curadëures dla mostra
